ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Λογοθεραπεία είναι η επιστήμη που στοχεύει στην πρόληψη, διάγνωση καιαποκατάσταση των διαταραχών του λόγου, της ομιλίας, της φωνής και τηςεπικοινωνίας.

Οι πιο συχνές διαταραχές που παρουσιάζει ο λόγος των παιδιών είναι οιφωνολογικές. Το παιδί δεν αρθρώνει συγκεκριμένους φθόγγους (συνήθως δ, θ, σ, ρ), μπερδεύει συλλαβές, απλοποιεί ή αντικαθιστά συμπλέγματα (πχ. σπ π, ξ τς). Οι διαταραχές αυτού του τύπου μπορεί να προέρχονται από κάποια ανατομική δυσλειτουργία της στοματικής κοιλότητας (π.χ, στραβή οδοντοστοιχία, κοντός υπογλώσσιος χαλινός κ.α) ή μπορεί απλά να οφείλονται σε δυσκολία του παιδιού να διακρίνει διαφορές ανάμεσα στα φωνήματα.

Στις φωνολογικές διαταραχές που οφείλονται σε ανατομικές ανωμαλίες ο λογοθεραπευτής αρχικά θα παραπέμψει το γονιό σε ωτορινολαρυγγολόγο ή οδοντίατρο και το έργο του θα ξεκινήσει μετά από την παρέμβαση των παραπάνω ειδικοτήτων. Στη συνέχεια ο λογοθεραπευτής θα επέμβει με ειδικές ασκήσεις που αφορούν τη μυική ενδυνάμωση των φωνοαρθρωτικών οργάνων(γλώσσα, χείλη κλπ).

Για την περίπτωση που η φωνολογική διαταραχή οφείλεται σε δυσκολίες φωνολογικής διάκρισης, ο λογοθεραπευτής θα εφαρμόσει ένα πρόγραμμα φωνολογικής ενημερότητας, ουτωσώστε το παιδί να συνειδητοποιήσει τις διαφορές των φωνημάτων που το δυσκολέυουν είτε ακουστικά (δεν μπορεί να τις διακρίνει ως ακροατής) είτε αρθρωτικά (συγχέει τα φωνήματα όταν μιλάει). Για να θεωρήσουμε ότι το λογοθεραπευτικό πρόγραμμα έχει ολοκληρωθεί, θα πρέπει να έχει περάσει το ασφαλές διάστημα αυτοματοποίησης των νέων φωνημάτων και η διάκριση να είναι σωστή σε όλα τα φωνολογικά περιβάλλοντα (λέξεις, φράσεις, προτάσεις) της αυθόρμητης ομιλίας.

Λιγότερο συχνή είναι η περίπτωση του τραυλισμού όπου παρατηρείται μία δυσκολία του παιδιού να οργανώσει τις προτάσεις του με συνέπεια να επαναλαμβάνει συλλαβές ή φωνήματα ή να «μπλοκάρει» και να τραβάει τα φωνήεντα στην προσπάθειά του να εκφέρει μία λέξη. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η άμεση σχέση της με την ψυχική διάθεση του παιδιού και με τους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Τα συμπτώματα εντείνονται όταν το παιδί υποβάλλεται σε στρεσογονες καταστάσεις (π.χ να μιλήσει σε κοινό, σε μη οικείους συνομιλητές, να απαντήσει στο τηλέφωνο) ή ακόμα και σε συνθήκες έντονης χαράς και ενθουσιασμού.

Λόγω της ιδιαιτερότητας της παραπάνω παθολογίας και της άμεσης σχέσης της με τον ψυχισμό του παιδιού, ο λογοθεραπευτής θα πρέπει να διερευνήσει τα αίτια που οδήγησαν στην εκδήλωσή της. Για την περίπτωση που το παιδί δεν κάνει σωστή διαχείριση του αέρα κατά την εκφορά του λόγου (λαχανιάζει, δείχνει να ασφυκτιά καθώς μιλάει), η παρέμβαση γίνεται μέσωμυοχαλαρωτικών ασκήσεων του λαιμού και του στόματος με αναπνοές και ο στόχος είναι ο καλύτερος συντονισμός αναπνοής - εκπνοής - εκφοράς. Όταν το αίτιο του τραυλισμού φαίνεται να είναι η αδυναμία οργάνωσης των προτάσεων, μπαίνουν σε εφάρμογή διάφορα συμπεριφοριστικά προγράμματα(πρόγραμμα Lidcombe) που ως στόχο έχουν την αυτοδιόρθωση του παιδιού, με απώτερο στόχο να προλαμβάνει αυτόματα τα συμπτώματα και να διαχειρίζεται μόνο του τις δυσκολίες του.

Μία διαταραχή που επηρεάζει όλους τους τομείς του λόγου είναι η ειδική γλωσσική διαταραχή. Σε αυτή την παθολογία, το παιδί παρουσιάζει ιδιαίτερες δυσκολίες στην άρθρωση και τη φωνολογική διάκριση, δεν μπορεί να αφομοιώσει κανόνες γραμματικής (κάνει λάθη σε πρόσωπα, αντωνυμίες, αριθμούς, καταλήξεις ρημάτων) ή του συντακτικού (μπερδεύει τη σειρά των όρων μιας πρότασης), το λεξιλόγιό του έιναι περιορισμένο, δυσκολεύεται να εντάξει τις έννοιες και τις λέξεις σε κατηγορίες, οι προτάσεις του είναι υπεραπλουστευμένες και έχει χαρακτηριστική δυσκολία στην αφήγηση και την περιγραφή.

Η παραπάνω διαταραχή είναι μία από τις πιο σοβαρές και απαιτεί παρέμβαση σε όλους τους τομείς του λόγου. Για το φωνολογικό επίπεδο μπαίνει σε εφαρμογή πρόγραμμα φωνολογικής ενημερότητας. Για το συντακτικό επίπεδο και τους κανόνες γραμματικής βοηθάμε το παιδί με ασκήσεις σειροθέτησης εικόνων (κάθε εικόνα = όρος της πρότασης). Για το περιορισμένο λεξιλόγιο και τη δυσκολία συσχετισμών, τοποθετούμε τις έννοιες και τις λέξεις σε σημασιολογικές κατηγορίες (σύνολα εικόνων) και εμπλουτίζουμε. Για την περιγραφή και την αφήγηση χρησιμοποιούμε την εικόνα ως φορέα πληροφοριών και κατόπιν τη συσχετίζουμε με πρόσθετες εικόνες (χρονική αλληλουχία) με σκοπό το σχηματισμό μικρών ιστοριών.

Ο λογοθεραπευτής όμως, επεμβαίνει και σε περιπτώσεις άλλων παθολογιών που δεν αφορούν το λόγο αποκλειστικά αλλά τον επηρεάζουν. Μερικές από αυτές είναι οι αναπτυξιακές διαταραχές (αυτισμός, σύνδρομο Asperger)όπου το παιδί αντιμετωπίζει σοβαρές δυσκολίες στην πρωτοβουλία για επικοινωνία, η ΔΕΠ-Υ (Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας) που συχνά συνοδεύεται από δυσκολίες στην επικοινωνία και την έκφραση και τέλος η νοητική στέρηση που συνήθως επηρεάζει όλους τους τομείς του λόγου.

Ειδικότερα για την αντιμετώπιση των διαταραχών στην επικοινωνία (αναπτυξιακές διαταραχές), ο λογοθεραπευτής θα πρέπει να βρει ένα συστημα επικοινωνίας μέσω ανταλλαγής εικόνων (PECS) και μ’ αυτό να ενισχύσει τηνπρωτοβουλία για επικοινωνία. Όσο για τη ΔΕΠ-Υ και τη νοητική στέρηση εκτιμάται κάθε φορά ποιος τομέας του λόγου χωλαίνει και εφαρμόζονται προγράμματα εμπλουτισμού λεξιλογίου - εκφρασης, οργάνωσης πρότασης ή φωνολογικής ενημερότητας (βλ. παραπάνω). Εναλλακτικά, θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το σύστημα MAKATON, τη δομημένη εκπαίδευση με βάση τοTEACCH αλλά και τις Κοινωνικές Ιστορίες.

Σε κάθε περίπτωση ο γονιός θα πρέπει να είναι ενημερωμένος και να απευθύνεται στον ειδικό όσο το δυνατόν νωρίτερα. Η ένταξη του παιδιού σε ένα πρόγραμμα πρώιμης παρέμβασης (προσχολική ηλικία) είναι ιδιαίτερα σημαντική, γιατί μπορεί να προλάβει δυσκολίες ή να συμβάλει στην αποκατάστασή τους, με όσο το δυνατόν λιγότερο κόστος για το γονιό και για το παιδί, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις οδηγεί στην ομαλή προσαρμογή του παιδιού στο σχολικό πρόγραμμα.

ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Κατά τη διάρκεια μίας λογοθεραπευτικής αξιολόγησης, ο λογοθεραπευτής πραγματοποιεί μία σειρά δοκιμασιών και δραστηριοτήτων, παίζοντας και συζητώντας με το παιδί. Για παράδειγμα, ζητά από το παιδί να ονομάσει αντικείμενα, να περιγράψει εικόνες ή να αφηγηθεί μία ιστορία. Ύστερα με τη χρήση σταθμισμένων τεστ (όπως το ΜΕΤΑΦΩΝ, το TACL-R και το AνΟμιλω 4) αναλύει λεπτομερώς το λόγο του παιδιού και αξιολογεί το φωνολογικό, τοσημασιολογικό και το πραγματολογικό σύστημα του παιδιού καθώς και την ικανότητά του για επικοινωνία και σωστή έκφραση και κρίνει αν αποκλίνει ή όχι από τα φυσιολογικά στάδια ανάπτυξης του λόγου σύμφωνα με τη χρονολογική ηλικία του παιδιού.

Με τη λογοθεραπευτική αξιολόγηση μπορούν να αξιολογηθούν:

• Δυσκολίες στην ομιλία (δυσκολία στην άρθρωση συγκεκριμένων φωνημάτων, παράλειψη ή αντικατάσταση αυτών, ελλιπής φωνολογική ενημερότητα)
• Δυσκολίες στη ροή της ομιλίας (π.χ. τραυλισμός, ταχυλαλία, βραδυγλωσσία)
• Δυσκολίες στο λόγο (π.χ. περιορισμένο λεξιλόγιο, δυσκολία στην ανάκληση λέξεων και στην κατονομασία αντικειμένων, δυσκολία στην κατανόηση του λόγου, δυσκολία στην αφήγηση και στην περιγραφή, δυσκολία στην ικανότητα δομημένης συζήτησης)
• Δυσκολίες στην κατάποση
• Δυσκολίες στην επικοινωνία (π.χ. το παιδί δυσκολεύεται να κάνει έναρξη επικοινωνίας με συνομιλήκους και ενήλικες ή δε χρησιμοποιεί το λόγο για να επικοινωνήσει με τους γύρω του)
• Δυσκολίες στη φωνή (π.χ. το παιδί δυσκολεύεται να χρησιμοποιήσει τον κατάλληλο τόνο στη φωνή ή έχει μία παράξενη προσωδία ή χροιά την ώρα που μιλάει)

Ο λογοθεραπευτής, λοιπόν, με τη χρήση κλινικών τεχνικών παρατήρησης του παιδιού σε συνδυασμό με σταθμισμένα εργαλεία ελέγχου μπορεί να προβεί στη διάγνωση δυσκολιών άρθρωσης, δυσαρθρίας, δυσφωνίας, ρινολαλίας, εξελικτικής διαταραχής του λόγου, τραυλισμού, βραδυγλωσσίας, ταχυλαλίας, δυσφασίας, δυσφαγίας, δυσκαταποσίας και πραγματολογικών διαταραχών.

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Κατά τη διάρκεια μίας εργοθεραπευτικής αξιολόγησης σημειώνονται τα δυνατά και αδύναμα σημεία του παιδιού.

Οι τομείς που εξετάζονται περιλαμβάνουν τη μυική δύναμη, την αντοχή και τοεύρος κίνησης των αρθρώσεων, την απτική διάκριση, το συντονισμό ματιού/χεριού, την οπτική αντίληψη, τη διάρκεια προσοχής καθώς και τηναδρή και τη λεπτή κινητικότητα. Ο εργοθεραπευτής επίσης εξετάζει την ικανότητα του παιδιού για αυτοεξυπηρέτηση όπως και την κοινωνική αλληλεπίδραση με συνομιλήκους και ενηλίκους.

Ελλείματα στους παραπάνω τομείς θα εκδηλωθούν με διάφορους τρόπους. Για παράδειγμα περιορισμένη μυική δύναμη/αντοχή εκδηλώνεται ως αδεξιότητα και γρήγορη κόπωση. Απτικές δυσκολίες μπορεί να εκδηλωθούν ως αποστροφή για ορισμένα είδη ένδυσης ή τροφίμων ή με περίεργη ανταπόκριση στον πόνο. Μειωμένο εύρος κίνησης, ελλείψεις στο συντονισμό ματιού-χεριού, δυσκολίες στη λεπτή κίνηση και μειωμένη οπτική αντίληψη έχουν συχνά ως αποτέλεσμα την κακή απόδοση στον αθλητισμό, την ακαδημαϊκή επίδοση και τη δυσγραφία. Επιπροσθέτως, ενδέχεται να επηρεαστούν οι λειτουργικές ικανότητες του παιδιού και έτσι να μην μπορεί να λειτουργήσει στο κατάλληλο αναπτυξιακό στάδιο.

Συμπερασματικά, λοιπόν, η εργοθεραπευτική αξιολόγηση μπορεί να διαγνώσει τη ΔΕΠ-Υ (Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα), τη διαταραχή συντονισμού, τη δυσπραξία, τις διαταραχές στη λεπτή και την αδρή κινητικότητα, τη δυσγραφία αλλά και την ψυχοκινητική καθυστέρηση.

ΕΙΔΙΚΟΣ ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ

Το έργο του Ψυχολόγου είναι η εκτίμηση και θεραπευτική αντιμετώπιση των δυσκολιών που αντιμετωπίζει το παιδί ή ο έφηβος στην προσαρμογή τους στο περιβάλλον, στις σχέσεις τους με τους συνομηλίκους ή και τους ενήλικες , ή στον τρόπο που αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους (π.χ. έλλειψη αυτοεκτίμησης).

Ο Ψυχολόγος παρέχει συμβουλευτικές υπηρεσίες που στοχεύουν στην υποστήριξη και καθοδήγηση του γονέα ή του παιδιού σε τρέχοντα θέματα  αλλά και υπηρεσίες ψυχοθεραπείας που στοχεύουν σε βαθύτερη και πιο μακροπρόθεσμη θεραπευτική υποστήριξη όταν αυτό απαιτείται από τις περιστάσεις.

Εργοθεραπεία

Η εργοθεραπεία ως επιστήμη επικεντρώνεται στην αύξηση ή και ανάπτυξη της αυτάρκειας και ανεξαρτησίας των ατόμων σε όλους τους τομείς της ζωής τους. Όσον αφορά στα παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίαςεπικεντρώνεται στη βελτίωση των γνωστικών, κινητικών και αισθητηριακών δεξιοτήτων, καθώς και στην βελτίωση της εικόνας εαυτού και της αυτοεκτίμησης. Οι εργοθεραπευτές επιπλέον αναπτύσσουν θεραπευτικές παρεμβάσεις στον κοινωνικό και περιβαλλοντικό τομέα του παιδιού, όπου δύναται να υπάρχουν παράγοντες που δυσχεραίνουν την λειτουργικότητα. H Εργοθεραπεία μέσα από κατάλληλα επιλεγμένες και στοχοκατευθυνόμενες δραστηριότητες αποσκοπεί στη βελτίωση των παραγωγικών δραστηριοτήτων με την ευρεία έννοια του όρου. Τα ειδικά εργοθεραπευτικά προγράμματα περιλαμβάνουν: διδασκαλία δραστηριοτήτων καθημερινής ζωής, ανάπτυξη αντιληπτικο-κινητικών δεξιοτήτων, ανάπτυξη δεξιοτήτων παιχνιδιού, προεπαγγελματικών και ψυχαγωγικών δεξιοτήτων (Αmerican Οccupational Τherapy Αssociation, 1981).

Συγκεκριμένα η εργοθεραπεία απευθύνεται σε παιδιά με δυσκολίες:

• Στην αυτοεξυπηρέτηση. Για παράδειγμα παιδιά που δυσκολέυονται να βουρτσίσουν τα δόντια τους, να ντυθούν, να δέσουν τα κορδόνια τους κτλ.
• Στον αισθητηριακό τομέα. Για παράδειγμα παιδιά που δεν τους αρέσει το μπάνιο , το κόψιμο των νυχιών ή το κούρεμα των μαλλιών, είτε παιδιά που είναι πολύ ευαίσθητα σε οσμές , γεύσεις , θορύβους ή αγγίγματα.
• Στον αδρό συντονισμό και κινητικότητα. Συγκεκριμένα παιδιά που έχουν μειωμένο μυϊκό τόνο, είναι αδέξια , πέφτουν εύκολα κάτω, δυσκολεύονται να υπολογίσουν καλά τη θέση του σώματός τους στο χώρο, δυσκολεύονται να χοροπηδήσουν, να κάνουν κούνια κ.α.
• Στην λεπτή κινητικότητα. Για παράδειγμα παιδιά που δυσκολεύονται να κόψουν με το ψαλίδι, έχουν δυσανάγνωστο γραφικό χαρακτήρα, δυσκολεύονται να ζωγραφίσουν μέσα στις γραμμές κ.α
• Στον οπτικο-κινητικό συντονισμό. Για παράδειγμα παιδιά που δυσκολεύονται να πετύχουν ένα στόχο, να πιάσουν την μπάλα, να αντιγράψουν απο τον πίνακα κ.α.
• Στη συμπεριφορά. Για παράδειγμα παιδιά που εκφράζουν το θυμό τους χτυπώντας τους άλλους ή κλαίγοντας και φωνάζοντας πολύ έντονα ή καταστρέφοντας τα παιχνίδια τους.
• Στο γνωστικό τομέα. Για παράδειγμα παιδιά που δεν μπορούν να συγκεντρωθούν ή συγκεντρώνονται υπερβολικά σε μια δραστηριότητα με αποτέλεσμα να μην μπορούν να μεταβούν σε άλλη, παιδιά που χρειάζονται περισσότερη εξάσκηση από άλλα παιδιά για να μάθουν καινούρια πράγματα, δυσκολεύονται να ακολουθήσουν προφορικές ή γραπτές οδηγίες, ή παρουσιάζουν ελλείψεις σε βασικές γνώσεις.
• Στον κοινωνικό και ψυχολογικό τομέα. Για παράδειγμα παιδιά που δυσκολεύονται να κάνουν φίλους της ίδιας ηλικίας , προτιμούν να παίζουν με μεγαλύτερα, μικρότερα παιδιά ή και μόνα τους, δυσκολεύονται να ακολουθήσουν τους κανόνες των παιχνιδιών ή αντιδρούν ακατάλληλα όταν χάνουν. Επιπλέον παιδιά που έχουν μειωμένη αυτοπεποίθηση και είναι αποτραβηγμένα ή παιδιά που παίζουν με παιχνίδια που δεν αντιστοιχούν στην ηλικία τους.
• Στην προσοχή-συγκέντωση και αντοχή στη δραστηριότητα. Για παράδειγμα παιδιά που είναι υπερκινητικά, ή παιδιά που κουράζονται εύκολα κατά την σχολική τους εργασία.
• Στην επικοινωνία. Για παράδειγμα παιδιά που δυσκολεύονται να κάνουν έναρξη επικοινωνίας με ομηλίκους, έχουν έλλειψη κοινωνικής ενσυναίσθησης, δεν καταλαβαίνουν τα συναισθήματα των άλλων, αποφεύγουν την κοινωνικήαλληλεπίδραση, παρουσιάζουν στερεότυπα μοντέλα συμπεριφοράς ή δεν αντέχουν την αλλαγή της ρουτίνας τους, όπως τα παιδιά με αυτισμό ή σύνδρομο Asperger.

Το προτέρημα της εργοθεραπείας στην αποκατάσταση είναι ότι μπορεί να χρησιμοποιήσει οποιαδήποτε δραστηριότητα, είτε είναι παιχνίδι είτε είναι έναχόμπι, για να εκπαιδεύσει το άτομο σε κάποια δεξιότητα. Έτσι για να μάθει, για παράδειγμα, ένα άτομο να ακολουθεί οδηγίες, μπορεί να χρησιμοποιήσει τις μουσικές καρέκλες ή καλλιτεχνικές δραστηριότητες σε ένα παιδί. Με αυτό τον τρόπο η συνεδρία κυλάει ευχάριστα και η δραστηριότητα αποκτά αξία για το ίδιο το άτομο.

Ο εργοθεραπευτής μπορεί να χρησιμοποιήσει ποικίλα υλικά για να προάγει τις απαραίτητες δεξιότητες στα παιδιά. Χρησιμοποιεί στεφάνια, δοκούς ισορροπίας, μπάλες και κορίνες για να αναπτύξει την αδρή κίνηση και την ισορροπία. Κλωστές, κορδόνια, χάντρες, κουβαρίστρες, ψαλίδια, χαρτόνια και χαρτιά, πινέλα, κηρομπογιές, δακτυλομπογιές και πολλά άλλα μέσα γραφής για ν' αναπτύξει τη λεπτή κινητικότητα και τον συντονισμό ματιού-χεριού (οπτικο-κινητικό συντονισμό). Ακόμη, χρησιμοποιούνται επιτραπέζια παιχνίδια, παζλ, εκπαιδευτικό υλικό, προγράμματα αποκατάστασης σε Ηλεκτρονικό Υπολογιστή, πάντοτε επιλεγμένα για το κάθε παιδί ξεχωριστά. Σε συνεργασία με τους γονείς κάθε παιδιού οργανώνονται προγράμματα για την αυτο-υπηρέτηση του παιδιού (τουαλέτα, σίτιση, ντύσιμο και προσωπική υγιεινή) αλλά και προγράμματα θεραπείας συμπεριφοράς και οριοθέτησης στο κέντρο, στο σχολείο και στο σπίτι. Ανάλογα με τις δυσκολίες των παιδιών δύνανται να χρησιμοποιηθούν διάφορες μέθοδοι. Για παράδειγμα, στις Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές μπορούν να εφαρμοστούν εναλλακτικά συστήματα επικοινωνίας, όπως το PECS και το MAKATON, συμπεριφορικά προγράμματα όπως το ABA και το TEACCH καθώς και πρόγραμμα αισθητηριακής ολοκλήρωσης (Sensory Integration - SI). Επίσης, δύνανται να εφαρμοστούν οι Κοινωνικές Ιστορίες για εκμάθηση των κοινωνικά αποδεκτών συμπεριφορών.